Dünya'nın Şekli:

 

Dünyamız Güneş’e olan uzaklık bakımından üçüncü sırada yer alır, ekvatorda şişkin kutuplarda basıktır.

Dünya’nın bu özel şekline Geoid denir. Dünya’nın bu şekli kazanmasında kendi ekseni etrafındaki dönüşü neden olmuştur.

 

Dünya'mızı ortadan yatay olarak iki eşit parça- ya ayıran çizgiye ekvator denir. Kuzeyindeki parçaya Kuzey Yarım Küre, güneyindeki parçaya Güney Yarım Küre denir.

Ülkemiz Kuzey Yarım Küre’de yer alır.
 

 

Dünya’nın Şeklinin Sonuçları:

 

Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık azalır.

 

Dünya üzerindeki bir noktadan hareket eden bir kişi hep aynı yönde giderek, başlangıç noktasına ulaşır.

 

 

 

Dünya’nın bir yarsında gündüz yaşanırken diğer yarısında gece yaşanır.

 

 

Güneş ışınlarının düşme açısı, ekvatordan kutuplara doğru küçülür.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Dünya’nın hareketleri

 

Günlük hareketi: (Kendi ekseni etrafındaki hareketi)

 

 

Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi:

 

  • Dünya, Güneş’ten aldığı ışıkla aydınlanır ve ısınır.
  • Dünya küresel bir şekle sahip olduğu için her tarafı aynı anda ışık almaz.
  • Dünya’nın Güneş’i gören yüzü aydınlık, görmeyen yüzü ise karanlıktır.

 

  • Dünya, batıdan doğuya doğru döner. Bu sebeple doğusu batısından daha önce aydınlanır.
  • Dünya kendi etrafında döner bir tam dönüş yapması bir gün (24 saat) olarak kabul edilir.

 

 

  • Gece-gündüz süreleri her zaman birbirine eşit değildir.
  • Dünya döndükçe karanlık olan kısımlar aydınlığa doğru, aydınlık kısımlar karanlığa doğru
    yaklaşır.
  • Gün içinde Güneş de farklı yerlerde duruyormuş gibi görünür. Bu nedenle Dünya’ya Güneş ışınlarının geliş açısı değişir ve cisimlerin gölge boyları da değişir.

 

 

 

 

 

 

Dünya’nın hareketleri

Yıllık hareketi: (Güneşin etrafındaki hareketi)

 


               Dünya'nın Güneş etrafındaki yörüngesi elips şeklindedir.

Dünya’nın Güneş etrafındaki bir dönüşünde yıl ve mevsimler oluşur.

Dünya’nın yıllık hareketi ile Güneş ışınlarının dik geldiği özel konumlara göre özel tarihler oluşur.

 

 

 

 

 

 

 

Dünya’nın Güneş çevresindeki yörüngesi sonuçları:

  1. Dünya Güneş’e 3 Ocakta en yakın, 4 Temmuzda en uzak konumda olur.
  2. Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu konumda (3 Ocak) Kuzey Yarım Küre’de ve ülkemiz Türkiye’de kış mevsimi yaşanır.
  3. Dünya’nın Güneş’e en uzak olduğu konumda (4 Temmuz) Kuzey Yarım Küre’de ve ülkemiz Türkiye’de yaz mevsimi yaşanır.
  4. Dünya’nın Güneş’e yakın ya da uzak olmasının Dünya sıcaklığı ve mevsimlere etkisi yoktur.
  5. Yarım kürelerde mevsim süreleri farkı ortaya çıkar. (Kuzey yarım kürede yaz mevsimi daha uzun yaşanır.)

 

 

 

 

Mevsimlerin Oluşumu

Mevsimlerin oluşmasında iki olay etkili olur.

  1. Dünya'nın Güneş etrafında dolanması
  2. Dünya'nın eksen eğikliği

 

Dünya Güneş etrafında dolanırken ışınları farklı konumlarda farklı açılarla alabilir. Dünyanın Güneş etrafındaki dolanımı ile özel tarih ve günler ortaya çıkar.

 

 

Not: Dünya'nın Güneş'e olan uzaklığının değişmesi mevsimlerin oluşumu üzerinde etkili değildir.

 

Dünya Güneşten gelen ısıyı alamaz. Isıyı alabilmesi için maddesel ortam gereklidir.

 

Dünya Güneşten gelen ışık ile ısınır. Güneşten gelen ışık dik düştüğü bölgeyi çok ısıtırken eğik geldiği açıyı az ısıtır.

 

 

 

 

 

 

Bu özel durumu sabah saatlerinde Güneş ışınları eğik geldiği için Dünyanın soğuk olması ve dik geldiği için öğle saatlerinde sıcak olmasına benzetebiliriz.

 

Dünya'nın Güneş etrafındaki dönme ekseni ile yörünge düzlemi arasında 23° 27' lık açı vardır.

 

Dünya’nın eksen eğikliğiyle, kuzey ve güney yarım küreler farklı zamanlarda farklı ışık alırlar. Işığı fazla alan yarım küre yaz mevsimi yaşarken, az ışık alan yarım küre kış mevsimini yaşar.

 

 

 

21 Haziran Gün dönümü

  • Kuzey yarım kürede yaz mevsiminin başlangıcıdır.
  • Güney yarım kürede kış mevsiminin başlangıcıdır.
  • Kuzey yarım kürede en uzun gündüz yaşanırken, güney yarım kürede en uzun gece yaşanır.
  • Güneş ışınları yengeç dönencesine dik olarak gelir.

 

 

21 Aralık (Gün dönümü)

  • Kuzey yarım kürede kış mevsiminin başlangıcıdır. Güney yarım kürede yaz ise yaz mevsiminin başlangıcıdır.
  • Kuzey yarım kürede en uzun gece yaşanırken, güney yarım kürede en uzun gündüz yaşanır.
  • Güneş ışınları oğlak dönencesine dik olarak gelir.

 


 

 

 

21 Mart Ekinoks

  • Kuzey yarım kürede ilkbahar mevsiminin başlangıcıdır.
  • Güney yarım kürede sonbahar mevsiminin başlangıcıdır.
  • Gece ve gündüz eşittir. (12 saat)

Güneş ışınları ekvatora dik düşer.
 

 

23 Eylül Ekinoks

  • Kuzey yarım kürede sonbahar mevsiminin başlangıcıdır.
  • Güney yarım kürede ilkbahar mevsiminin başlangıcıdır.
  • Gece ve gündüz eşittir. (12 saat)
  • Güneş ışınları ekvatora dik düşer.

 

 

 

 

 

Dünya'nın eksen eğikliğinin olmasının etkileri:

 

 

  • Mevsimler yani yıl içerisinde bir bölgede birden fazla mevsim meydana gelir. Dünya'nın kuzey ve güney yarım küresinde aynı anda farklı iki mevsim yaşanır.
  • Yıl boyunca sıcaklık değişimleri olur.
  • Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca değişir.
  • Güneş ışınlarının Dünya üzerine dik geldiği yerler dönenceler arasında sürekli değişir.

 

Dünya'nın eksen eğikliği olmasaydı:

 

  • Mevsim değişiklikleri meydana gelmezdi.
  • Yıllık sıcaklık farkı oluşmazdı. Dünya üzerinde bir bölge hep aynı sıcaklık ve mevsim yaşanırdı.
  • Gece ve gündüz süreleri yıl boyunca eşit olurdu.
  • Güneş ışınları sadece ekvatora dik olarak gelirdi.

 

 

 

 

 

Dünya'nın eksen eğikliği daha fazla olsaydı:

 

 

  • Mevsimler daha şiddetli geçer ve farklı mevsimler oluşabilirdi.
  • Yıllık sıcaklık farkı artardı.
  • Gece ve gündüz süreleri arasındaki fark çok artardı.
  • Güneş ışınları kutup bölgelerine daha yakın yerlere dik olarak gelebilirdi.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İklim

Yeryüzündeki bir bölgede hava durumunun uzun yıllar boyunca gözlenen ve değişmeyen ortalamasına iklim denir. Dünya üzerinde birçok farklı bölgede birçok farklı iklim yaşanır.

Dünya üzerinde kutup iklimi, ekvatoral iklim, karasal iklim, çöl iklimi gibi iklim çeşitleri bulunur. Türkiye üzerinde ise Akdeniz iklimi, Karadeniz iklimi ve karasal iklim görülür.

 

 

Dünya üzerinde iklimler zamanla değişir. 

İklimle uğraşan bilim dalına klimatoloji (iklim bilimi) denir.

İklimle uğraşan bilim insanlarına klimatolog (İklim bilimci) denir.
 

İklimin Temel Elemanları

 

Sıcaklık

Yağış

Nem

Güneşlenme Süresi

Basınç

Rüzgâr Hızı

Güneş Şiddeti

Rüzgâr Yönü

Buharlaşma

 

 

İklimin İnsanlara ve Çevreye Etkileri

  • Her iklimin bir bitki örtüsü vardır.
  • Tarım ürün çeşitleri ve yetiştirilmesinde etkilidir.
  • İnsanlar yaşam alanlarını genellikle ılıman iklim bölgelerine kurar yani yaşam alanlarını etkiler.
  • Nemli bölgelerde ahşap evler, kurak bölgelerde toprak evler yaygın olur yani yerleşim yeri çeşitliliğine sebep olur.
  • Yaz ya da kış turizmi ile turizmin gelişmesinde etkilidir.
  • Sürekli yağış alan iklimlerde akarsu rejimleri düzenli olur yani akarsu rejimlerini düzenler.

 

 

 

İklimi Etkileyen Faktörler

  • Ekvatora olan uzaklığı
  • Bitki örtüsü
  • Yeryüzü şekilleri
  • Denize uzaklığı
  • Denizden yüksekliği

 

Hava Olayları

Çeşitli gözlem araçlarıyla günlük hava olayları ve hava durumu ile ilgilenen bilim dalına meteoroloji, hava olayları uzmanına ise meteorolog denir.

 

Rüzgâr ve Basınç

 

 

Yatay yönde meydana gelen hava hareketine rüzgâr denir. Rüzgâr hava olaylarını etkileyen en önemli etkenlerdendir.

Sıcak hava bulunan alanda hava yoğunluğu azdır, alçak basınç alanı meydana gelir.

Soğuk havanın bulunduğu alanda hava yoğunluğu fazladır, yüksek basınç alanı meydana gelir.

Rüzgâr yüksek basınç alanından alçak basınç alanına doğru oluşur.

 

Hava olaylarının ölçülmesinde kullanılan araçlar

 

  • Nemölçer (Higrometre)
  • Barometre (Basınç Ölçer)
  • Termometre

 

               Not: Hava olaylarının temel sebebi havadaki nem ve sıcaklık farkıdır. Havadaki nem yağışları, sıcaklık farkı ise rüzgârı oluşturur.

               Not: Bulut ve yağış alçak basınç bölgesinde gerçekleşir.
               Sıcak hava ile soğuk havanın yere yakın bölgelerde yer değiştirmesi sonucu dönen rüzgârlar meydana gelir. Dönerek ilerleyen rüzgâra hortum denilir. Hortumun küçüğü şeytan kulesi, büyüğüne ise kasırga denir. Kasırganın sürati saatte 118 km/h den fazladır.

 

Kasırga > Hortum > Şeytan kulesi

 

 

 

 

Yağış Çeşitleri

 

Havadaki su buharına nem denir. Yağışın oluşmasında en büyük etken havadaki nemdir.

Yağışlar yağmur, kar, dolu, çiy, kırağı ve sistir. Yağmur, kar, dolu gökyüzünde oluşurken, çiy, sis ve kırağı yeryüzünde oluşur.

 

Bulut: Havadaki nem yoğunlaşarak su damlacıklarını oluşturur. Küçük su damlacıkları bulutu oluşturur.

 

 

Yağmur: Bulutlarda bulunan su damlacıkları soğuk hava ile beraber birleşerek büyük su damlalarına dönüşür.
Ağırlaşan su damlaları yağmur olarak yeryüzüne iner.

 


Kar: Bulut içerisindeki su damlacıkları soğuk havanın etkisiyle katı tanelerine dönüşerek kar meydana gelir.

 


Dolu: Yağmurla oluşan su damlaları fırtınanın etkisi ile beraber donar, buz kütlesine dönüşür ve dolu meydana gelir.
 

Kırağı: Çok soğuk havalarda görülür. Havanın aniden soğumasıyla birlikte havadaki nem yeryüzü ile temasında kırağılaşarak (gazdan katıya) kırağı meydana gelir.
 

Çiy: Havanın soğumasıyla birlikte havadaki nem yeryüzü ile temasında yoğunlaşarak su damlacıkları oluşturur. Buna çiy denir.
 

Sis: Havadaki su buharının yeryüzüne yakın yerlerde yoğunlaşarak küçük su damlacıkları oluşturması ile sis oluşur.

 

 

 

Hava Olaylarının Yeryüzü Şekillerine Etkisi

 

  • Peri bacaları (Rüzgâr ve su etkisiyle)
  • Mantar kayalar
  • Kumullar
  • Buzul vadileri

 

 

İklim ve Hava Olayları Arasındaki Farklar

 

İklim

Hava Olayları

Geniş bir bölgede görülür.

Dar bir alanda görülür.

Uzun zamanda görülür.

Kısa zamanda görülür

Kesindir.

Tahminidir.

Değişkenlikler azdır.

Değişkenlik fazladır.

Araştıran bilim dalı klimatoloji denir.

Araştıran bilim dalı meteorolojidir.

Uğraşan uzmana iklim bilimci (klimatolog)

Uğraşan uzmanına meteorolog denir.

30-35 yıllık hava durumu verisi ile belirlenir.

Günün belirli saatlerinde yapılan gözlemlerle belirlenir.

 

Not: Sorularda güneşli, rüzgârlı, karlı, bulutlu gibi anlık olayları belirten ifadeler varsa hava olayıdır.
 

 

İklim değişikliği

Dünya üzerinde insan kaynaklı değişiklikler sonucu uzun yıllar sonucu ortaya çıkan değişikliklerdir.

Atmosfere salınan sera gazları hava sıcaklığının artması sebep olur. Sıcaklık artışı da iklim değişikliğine neden olur.

Sera gazlarının salınımı sonucu küresel ısınma meydana gelir.

Küresel ısınma ile buzullar erimekte, deniz seviyelerinde artış oluşmaktadır.

Mevsimsel değişiklikler ile beraber sel, kasırga gibi doğal afetler daha sık yaşanmaktadır.

Fosil Yakıtlar (Kömür, petrol, doğal gaz) en büyük sebep olarak görülebilir.

 

 

 

İklim değişikliğini önlemek için neler yapılmalıdır

  • Yenilenemez enerji kaynakları (Fosil yakıtlar, nükleer enerji) yerine, yenilenebilir enerji kaynakları (Rüzgâr, güneş, hidroelektrik ...) kullanılmalıdır.
  • Enerji tasarrufu yapılmalıdır. Enerji tasarrufu sağlayan A sınıfı elektrikli araçlar kullanılmalıdır.
  • Atıkların içerisinde geri dönüşümü mümkün olanlar (kağıt, metal, plastik, cam ...),  geri dönüştürülerek doğal kaynakların kullanımı azaltılmalıdır.
  • Binalarda ısı yalıtımı yapılmalıdır.
  • Ormanlar ve yeşil alanlar korunmalıdır
  • Ağaçlandırma çalışmaları yapılmalıdır.
  • İnsanlar küresel ısınma ve çevrenin korunması konusunda bilgilendirilmelidir.